ABHAZ KRALLIĞININ KURULMASI
7. yy.'da Batı
Gürcistan tamamen Bizans egemenliğine girdi. Egrisi hem ekonomik hem de politik
yönden tamamen iflas etti. Konstantinopol'e (İstanbul) tabi patrik tarafından
yönetilmeye başlandı. Doğu Gürcistan (İberya),
Vahtang Gorgasal'dan sonra gelen Gurgen döneminde 523 yılında
İran'lıların
egemenliği altına
girdi. Ülke önceleri Acemlerin elindeydi. Başlarında kral yerine bir prens (eristav)
bulunuyordu. 7. yy.'ın bitiminden hemen sonra ülke Arap egemenliği altına girdi.
Başlarına bir Arap emir getirilip, yerel yönetici onun emrine verildi. Oysa ki
Abhazya'da olaylar daha farklı gelişmekteydi. 6-7. yy.'da Abhaz kökenli etnik
grupların etnik konsolidasyonu yolunda epey yol alınmıştı. Ama 8. yy.'da şartlar
daha olumlu olmuştur. Abhaz etnik gruplarının konsolidasyonunu hızlandıran
politikalar gündemdedir. Yeni oluşan feodalite hızla gelişmekte, ülke her geçen
gün biraz daha güçlenmektedir. Bu türden politikaların Abhazya için
taşıyabileceği fazla bir olumsuzluk da söz konusu degildi.
Ülke Bizans'ın "vasal"i sayılmasına rağmen, Bizans'in bulunduğu olumsuz şartlar nedeniyle iç işlerine karışabilmesi olanaksız görünmektedir. Çünkü Bizans bir taraftan Araplarla şiddetli savaşlar yapmakta, diğer taraftan Hazarlarla soğuk savaşlarını sürdürmektedir. Abhazlarla önemli ilişkileri ise, Bizans ordusuna alınan Abhaz askerleridir. Dönemin en büyük politik ve askeri güçlerinden biri olan Hazarlar'la Abhazlar iyi ilişkiler içerisindedir. Zaten ekonomik, kültürel ve politik yapılarında büyük benzerlik vardır. Yine bu dönemde Hazarlar'la Araplar Kafkas Dağlarındaki geçitleri paylaşamamaktadırlar. Bu mücadelede her iki devlette Abhazların desteğini isterler. Aslında Araplar Abhazya'ya defalarca saldırmışlar, ama istedikleri sonucu alamamışlardır.
Bunun nedenleri:
Birinci neden, Abhaz halkı tüm gücü ile istilacılara
karşı koymuştur. İkinci nedeni ise, Araplar,
Bizans ve Hazar tehlikesi nedeniyle tüm güçleri ile saldıramamışlardır. O
yıllarda yaşamış olan yazar Yoann Sabanidze, Abhazya'nın durumunun hiç de kötü
olmadığını şöyle anlatıyor: "O ülke halkının Araplardan korkmamasını gerektiren
bir çok neden vardı." Bu nedenle de Abhazya, Araplardan kaçan Ermeni ve
Gürcülerin sığınma yeriydi.
I. Leon döneminde Abhazlar'ın Anakopia'da Arapları yenerek geri püskürtmeleri de bu dönemde güçlenmeye başladıklarının kanıtıdır. Bizans'ın da böyle bir gücü görememesi olanaksızdı tabi. Abhazyanın özgürlüğünü tanıdı. Egrisi ise, aynı dönemde Kartvelya yöneticilerinin eline düşecek kadar zayıflamıştı. Tüm bu şartlar değerlendirildiğinde, sözü geçen dönem Abhazların güçlenmesi ve Egrisi'nin Abhaz Krallığı topraklarına katılması için en uygun olan dönemdir. 11. yy.'da yazılmış olan "Kartvelya Tarihi" isimli tarih araştırması, Abhazya Krallığının kurulmasından söz etmektedir: "Bizans İmparatorluğu'nun zayıflama döneminde Abhaz lideri onlardan ayrılıp egemenliğini ilan etti. O lider, I. Leon'un ağabeyinin oğlu olan II. Leon idi. II. Leon'un annesi de Hazar Kralının kızıydı. Bizans'tan ayrılmalarında Hazarların rolü vardır. II. Leon, Abhazya ve Egrisi'yi Lıkhnı'ya kadar ele geçirdi. Abhaz Kralı ünvanını aldı. O günlerde Yoann ölmüş, Cuanger'de epey yaşlanmıştı." Günümüzde, Abhaz Krallığı'nın kurulması ve yapısı üzerine en saglıklı araştırmalar S.N. Canaşya'ya aittir.
O, Egrisi'nin Abhazya'ya katılma
tarihini 775-778 yılları arasında, Bizans'dan ayrılma tarihinide 8. yy.'ın
sonlarında göstermektedir. Canaşia, bu sonuca ulaşmak için, tüm olasılıkları
değerlendirmiş, elindeki bütün verileri dikkatle incelemiştir. Bu araştırmacıyı
izleyen tarihçiler Z.V. Ançabadze ve M.D. Lordkipanidze de, Canaşia'nın tezini
güçlendirecek sonuçlara ulaşmışlardır. Ortada araştırmacıları süpheye düşüren
iki önemli nokta vardır, 8. yy.'ın 40'lı yıllarının başında
Abhaz Kralı olan, II. Leon'un 25 yıl sonra Egrisi'yi Abhazya'ya katması, 20 yıl
kadar sonrada Bizans'dan bağımsızlığını ilan etmesi acaba olanaklımı
idi. Bu önemli iki politik olayın ardından bu kadar uzun bir süre geçebilir
miydi? "Kimbilir belki de Abhazya Bizans'dan ayrılmak için onun güçsüz olduğu
bir zamanı
Gerçekten iki büyük tarihsel olaydan zor olanı
Egrisi'nin Abhazya'ya katılması degil, Bizans gibi bir güçden bağımsızlığını
kazanmış olmasıdır. 8. yy. tarih yazarı Yoann Sabanidze'nin yazdıklarından
anlaşıldığı gibi, Kartvelya hükümdarlarından Nerse'nin Abhazya'da sürgün
bulunduğu 781 yılında Abhazya bağımsızlığını
çoktan ilan etmisti. Ayrıca Egrisi'de Abhazya'ya bağlanmıştı. Yoann Sabanidze bu
birligi "Apsınra (Abhazeti-Abhazya)" diye adlandırmaktadır. Ayrıca, artık Egrisi
adını hiç kullanmamaktadır. Yoann Sabanidze'nin bahsettigi Abhazya'nın sınırları
Abhazya ile birlikte eski Egrisi ülkesinin tüm topraklarını kapsamaktadır.
Sabanidze diyor ki: "Onların (Abhazların) sınırlarl
Poti Denizinden Haldea topraklarına kadar uzanmaktadır. Trapezun da (Trabzon)
oradadır. Apsara ile Napsa iskelelerinin oldugu yerde." Abhazya ile Egrisi'nin
birleştirilmesi ile, Abhaz Krallığı'nın Bizans'dan ayrılması yaklaşık aynı
zamanda olmuş olaylardır. Tarih olarakda 773-775 yılları civarındadır. Yanllz
bu konuda da net araştırmalara ihtiyaç vardır.
Ortaya sürdügümüz, elimizdeki bilgilerin destekledigi bir hipotezdir. Abhaz Krallığı'nın hüküm sürdüğü topraklar net olarak bilinmektedir. Yoann Sabanidze'nin anlattıklarına göre, sınırlar güneyde Karadeniz sınırını izleyerek Batum yakınlarındaki Çoruh nehrine varmaktaydı. Güneydogu sınırı ise Suram (Lıkhnı) dağlarıydı. Bu konuda 11. yy.'da yazılmış tarih kitabı şöyle söylüyor: "Leon... Abhazya'dan başka Egrisi'yi Likhi'ye kadar eline geçirmisti. Suram dağlarından sonraki topraklar ise Kartvelya'ya aitti. Abhaz Krallığı'nın kuzey-batı sınırı ise Tuapse yakınlarındaki Nikopsiya adl verilen yere kadar uzanıyordu." Ancak kuzeydeki sınırlar sık sık değişiyordu. Tarihsel kaynaklar kuzey sılnırı için Hazar ülkesinin küçük nehrini (Kuban) göstermektedirler. Cigeti (Azokh ülkesi) de Abhaz Krallı'ğı toprakları içerisindeydi. Abhazya bağımsızlığınıl kazandıktan sonra başkent, Anakopia'dan Kutaisi'ye alındı. 18. yy.'da yaşamış olan tarihçi Bahusti'nin yazdıklarına göre, II. Leon Kutaisi şehrini yeniden kurdu. Abhaz krallarının ikametgahı haline getirdi. Bu şekilde 8. yy.'ın 70'li yıllarında bağımsızlığını kazanan Abhaz Krallığı'nın sınırları, bugünkü Batı Gürcistan'ın tamamınıl, Egrisi'yi (Lazika) ve kuzey-batı Kafkasya'nın büyük bir bölümünü kapsıyordu. Bahusti Bagrationi'nin yazdıklarına göre, asıl Abhazya bile, yönetim olarak üç bölgeye ayrılmıştı: Akua (Sohum) daki yönetim Bedia'daki (batı) yönetim, Abhazya yönetimi. Bu üçünün başında da ayrı ayrı liderler vardır. Bahusti'ye göre II. Leon'un oluşturdugu Abhaz Krallığı konfedaratif yönetimi şöyledir:
1. Abhazya ile Cigeti (Kuban nehrine kadar)
2. İngur nehrinden Anakopia'ya kadar olan bölge (merkezi Sohum)
3. İngur nehri ile Tskhenisalli arasındaki bölge (merkezi Bedia)
4. Guria
5. Ratça-Leçhumi
6. Swanetya
7. Riyon ile Han nehri arasındaki yönetim bölgesi, Agreti'de dahil olmak üzere Likhi'ye kadar.
8. Kutes ile Okribeyrgan, Riyon'un beri tarafı Guria'ya kadar olan bölge.
Abhaz
Krallığı'nın
Kuzeybatı topraklarını oluşturan bölgede soy ve dil olarak Abhazların çok yakın
akrabaları olan Çerkez-Adige halkı yaşıyordu. Adigeler'le Abhazlar arasında soy
olarak Abhaz olan ama Abhazlarla henüz etnik konsolidasyon tamamlamamış Asadz
halkı vardır. Abhaz Krallığının Abhazya bölgesinde yanlız Abhaz halkları vardı.
Bunlar önceleri kendi özgün adları olan Abazgia, Apsila, Sanıga, Misimyana,
Misima gibi adlar
kullanırken,
etnik konsalidasyona girmiş ve ortak ad olan APSUWA (Abhaz) adını kullanmaya
başlamışlardır. Soy olarak Abhaz olan bugünkü Aşuwa (Abazin) ların Abhazya'dan
Kuzey Kafkasya'ya geçtikleri biliniyor. Araştırma verilerine göre Aşkharuwalar
17-19. yy.'lar arasında Kuzey Kafkasya'ya geçmişlerdir. Tapantalılar'ın kuzeye
geçmesi ise daha eski tarihlerdedir. Onların da kuzeye geçis tarihi olarak
14. yy. önceleri verilmektedir.
Bizce Abhaz
Krallığı döneminde (8-10) yüzyıllar
arasında tarım ve hayvancılıkla
uğraşan halk, dağları aşıp kuzeye geçmişlerdir. Yine aynı dönemlerde yoğun bir
Abhaz nüfusuda Lazistan, İmereti,
Guria hatta Doğu Gürcistan'a gidip yerleşmişti. Abhaz Krallığı yönetimi içinde
bulunan ve güneydoğudan Abhaz halkının komşuları olan daha önceleri Lazika
Krallığı sınırlarında yaşayan İber-Kafkas
dil grubu dahilindeki halklar: Kartveller, Lazlar, Swanlar, Guriler, Ratçalar,
İmeretiler'dir. Abhaz Krallığı'nın özelliklede kıyı şehirlerinde bulunan
Hristiyan kültür merkezlerinde epey sayıda Bizans'lı vardı.
Kaynak: Gerg AMIÇBA "Ortaçağda Abhazlar ve Lazlar" Çeviren Hayri ERSOY