İhtilalin ilk yıllarında Abhazya
Transkafkasya Birliği
Rusya'nın egemenlik girişimleri
Transkafkasya Birliği
Şubat Devrimi'nden sonra Geçici Hükümet özel Transkafkasya
Komitesi'ni oluşturdu. Ertesi gün 10 Mart 1917'de Suhum Bölgesi Halk
Temsilcileri Kongresi yapıldı. Abhaz Prensi A. G. Şervaşidze (Çaçba)
başkanlığında Geçici Hükümet'in Abhazya'daki yerel organı olan Toplumsal
Güvenlik Komitesi, Prens Tataş Marşaniya başkanlığında da polis teşkilatı
oluşturuldu. Kısa bir süre sonra Alexsandr Şervaşidze'nin başkanlık ettiği Abhaz
Halk Delegasyonu Vladikafkas'ı ziyaret etti. Burada 20 Ekim 19l7'de "Birlik
Antlaşması" imzalandı ve Kazak ordularının, Kafkasya'nın özgür halklarının
oluşturduğu Güney Doğu Birliği (GDB) kuruldu. Bu doğrultuda 16 Aralık'tan
itibaren Yekaterinador'da Abhazya temsilcilerinin aktif katılımıyla "Güney Doğu
Birliği Birleşik Hükümeti" çalışmaya başladı. Birliğe dahil olan üyeler Don,
Kuban, Terek, Astrahan, Ural Kazakları, Kuzey Kafkasya, Dağıstan, Abhazya
halkları, Astrahan ve Stavropol eyaletleri halklarıydı. GDB Birleşik
Hükümeti'nin 28 Kasım 1917'de kabul ettiği deklarasyon özellikle önemlidir:
"GDB, demokratik federal cumhuriyet yapısının Rusya için en iyi devlet yapısı
biçimi olduğunu kabul ederek, faaliyetlerinde taraflara özgü federatif yönetim
biçimine göre tutum izleyecektir. Üyelerine iç işlerinde tam bir bağımsızlık
garanti eder. Gelecekteki Rusya Demokratik Federatif Cumhuriyeti'nin müstakil
devletleri olarak iç yapılanmalarının hazırlanmasında birliğin bütün araçlarıyla
yardım etmekle yükümlüdür."
1917 Kasım'ında Dağlı Cumhuriyeti'ni kuran "Kafkasya
Birleşik Dağlılar Biriliği" de Güney Doğu Birliği'ne dahildi. Kafkasya Birleşik
Dağlılar Birliği Mayıs 1917'de l.Dağlı Kongresi'nde kuruldu.) 1917 sonu-1918
başında bu cumhuriyette Abhazya'yı Simon Aşhatsava temsil ediyordu. KBDB Yetkili
temsilcisi Çeçen Aslanbek Şeripov, defalarca Abhazya'ya geldi. Bzıp ve
Samurzakan'da köylü toplantılarında yaptığı konuşmalarda Abhazların kendi
kaderini belirleme meselesini anlattı. Bu olayların bir görgü şahidi şunları
yazıyor:
"Şeripov ve Basariya'nın köylü Abhazların çağrıldığı toplantılarda bu konuda
halkla sohbet etmek için Lıhnı'ya geldiklerini hatırlıyorum. Şeripov Dağlı
Hükümeti'nin temsilcisiydi ve kan kardeşimiz gibiydi. Rusça ateşli bir konuşma
yaptı; daha sonra bu konuşma Abhazcaya çevrildi.
Toplantıdan önce Şeripov Abhazların kısmen Kuzey Kafkasyalıların bir parçası
olduklarını, kısmen de dağ eteklerinin bu tarafına düşen bir parça olduklarını,
Abhazların ve Kuzey Kafkasya Dağlılarının kardeşçe duyguların aralarındaki soğuk
Kafkas Dağlarını eritmeye ve birleşmelerini enleyecek her türlü engeli ortadan
kaldırmaya muktedir olduğunu anlattı."
Abhazya'nın her yerinde böyle Abhaz Halk Temsilcileri Kongreleri tertipleniyordu.
Suhum'da toplanan Abhaz Halk Kongresi 8 Kasım 1917'de, Dağlılar Birliği'nin
yerel iktidar organı olan Abhaz Halk Konseyi'ni (AHK) kurdu. Birinci AHK'ye
Simon Basariya başkanlık etti.
Aynı gün, 8 Kasım'da S. Basariya, A.Şeripov, M. Tsaguriya, M.Tarnava, D.Alaniya,
A.Şervaşidze, T.Marşaniya tarafından hazırlanan "Deklerasyon" ve "Abhaz Halk
Konseyi Anayasası" kabul edildi. Bunlarda Abhaz halkının kendi kaderini tayin
etme hakkından bahsediliyordu.
Kongrenin deklarasyonunda AHK'nin görevleri hakkında şunlar söylenmişti: "Birçok şeyin daha kurulmadan çöktüğü, birçok şeyin de yeniden kurulduğu, bütün Rusya'nın müteakiben Abhazya'nın yaşam koşullarının ve ortamının radikal değişimler geçirdiği şu yaşadığımız hareketli dönemlerde her halk hareketlerinin ve çıkarlarının suikastlardan zarar görmemesi ve Rusya'nın yeni temeller üzerinde kurulması sırasında unutulmaması için gereken ne varsa hassasiyetle yerine getirmelidir. Abhaz halkı kardeşleri Kuzey Kafkasyalı ve Dağıstanlı dağlı halkların, haklarını korumak durumunda kaldığı zaman kendisine yardım edeceklerinden emindir. AHK'nin müteakip önemli görevlerinden biri de Abhaz halkının kendi kaderini belirlemesi konusunda çalışmaktır."
Bu kongrenin yapıldığı gün Suhum'a, Gürcistan Devlet Duma'sı eski milletvekillerinden tanınmış Gürcü sosyal demokrat Akaki Çhenkeli ve diğer aktivistler geldiler. Mihail Tarnava'nın bildirdiğine göre, onlar, Abhazya'nın Kuzey Kafkasya Dağlı Cumhuriyeti ile birleşme hazırlığını muhtemelen biliyorlardı ve özel olarak bu birleşmeyi önlemek için gelmişlerdi... Kongrede ateşli konuşmalar yapıldı sahnede iki muhalif grup vardı. Gürcü delegeleri Abhazya'yı Gürcistan tarafına, Kuzey Kafkasyalılar ise Kuzey Kafkasya tarafına çekiyorlardı.
Çhenkeli, Abhazları bu karardan vazgeçirmeye çalıştıysa da kongrenin Abhazya'nın Kuzey Kafkasya Dağlı Cumhuriyeti ile birleşme kararını engellemeyi başaramadı. Kilise meselesinde olduğu gibi burada da Galliler Gürcistan tarafına meyilliydiler ve Gürcistan'la birleşmezlerse Abhazya'dan ayrılmakla tehdit ettiler. Buna rağmen Kongrenin kararı oy çokluğu ile kabul edildi.
Ayrıca belirtmek gerekir ki, aynı dönemde Samurzakan'da asli unsur olarak, aralarında asimilasyon süreci geçiren Abhazların da bulunduğu Abhaz-Migrel karışımı bir nüfus yaşıyordu. Samurzakan bölgesi, burayla sıkı ilişkileri olan A.Çhenkeli'nin ve sadece köken olarak Abhaz olan Prens Arzakan (Dmitri) Emuhvari, Lado (Vladimir) Emuhvari ve hukukçu Grigori Zuhbaya gibi Gürcü Menşevik aktivistlerinin politik etkisi altında bulunuyor. Fakat Bolşeviklerin etkisi en kuvvetli şekilde burada görüldü.
Geçici Dağlı Hükümeti, Abhazya'nın Vladikafkas'a uzaklığına rağmen politik egemenliğini, 1917 Kasım ayından itibaren de devlet karakterini yaydı. Bu sıralarda "400 kişilik Abhaz atlı alayının kurulması" kararlaştırıldı. Halk Konseyi bünyesindeki bu atlı birliği cepheden dönerek Suhum'a gelen Kafkas Tümeni'nin Çerkes Alayı'nı yüzlerce Abhaz süvarisi oluşturuyordu. Bu şekilde onlar Dağlı Cumhuriyeti'nin silahlı kuvvetlerinin bir kısmını teşkil ettiler.
Abhazya'da Sovyet egemenliği
9 Şubat'tan bir hafta sonra Bolşevikler Sovyet egemenliğini gerçekleştirmek için başarısız bir girişimde bulundular. 16-21 Şubat 1918 tarihleri arasında Suhum, E.Eşba başkanlığındaki Bolşevik Askeri Devrim Komitesi'nin elinde bulundu. 17 Şubat'ta AHK bir ültimatomla Askeri Devrim Komitesi'nin derhal tasfiye edilmesini istedi. Birkaç gün sonra yeni iktidar düştü...
1917 sonunda Cirkhua köyünde Gudauta bölgesi köylüleri toplantısı yapıldı ve N.Lakoba başkanlığında "Kiaraz" adında, köylülerden oluşan silahlı bir müfreze kurulması kararı alındı. Müfrezenin aktif organizatörleri tüm toplumca tanınan faaliyet adamları olan Murad Abuhba, Zasyat Agrba, Zolotnitska Otırba,Vasili Agırba, Maksim Gobeçiya, Martin Tarnava idiler.
"Kiaraz" organizasyonunda N. Lakoba'nın diğer silah arkadaşları da önemli rol oynamıştı (İgnati Varda niya, Hacarat Şamba, Batisa Çamagua, Vasili ve Mihail Lakoba vd.)
Bolşeviklerin idaresi altında Abhazya'da köylü hareketi başladı. Bütün bölgelerde asi müfrezeleri kuruldu (Samurzakan'da P.Dzigua, N.Svanidze, Y.Haburzaniya'nın idaresinde, Kodor'da S.Kapba, T. Myasoyedov, S. Kardava'nın idaresinde ve Gagra'da Y. Antonov, Ç. Aşbarua'nın idaresi altında). Bütün Abhazya'da silahlı ayaklanma için hazırlıklar sürdürülüyordu.
İlk başarısız Sovyet egemenliğini kurma girişiminden sonra 1918 Şubat sonlarında Batum'da M. Orehelaşvili, E.Eşba, N.Lakoba, G.Atarbekov vd.'nin katıldığı bir toplantı yapıldı. Toplantıda Abhazya'da yapılacak silahlı ayaklanmanın planı hazırlandı. Gagra'da başında Bolşevik D. Simirnov'un bulunduğu işçi-köylü konseyi ve Y.Antonov'un komutasında asi müfrezeleri kuruldu. Gudauta'da N.Lakoba ve M. Gobeçiya idaresinde "Kiaraz", Suhum bölgesinde G. Atarbekov, Samurzakan'da ise P.Dzigua başkanlığında Askeri Devrim Komiteleri faaliyet gösteriyordu. İktidarı ilk olarak Gagra've Gudauta Sovyetleri ele geçirdi. Gagra, Gudauta ve Gumısta'daki (Suhum'da) asi müfrezelerinin 8 Nisan 1918'de toplu silahlı ayaklanmaları sonucu Suhum Menşeviklerden kurtarıldı; 11 Nisan'da da Samurzakan'da Sovyet egemenliği kuruldu. Hemen hemen bütün Abhazya topraklarında (Kodor bölgesi hariç) Bolşevikler bir süreliğine yeni düzeni oturtmayı başardılar. E.Eşba başkanlığındaki Abhazya Askeri Devrim Komitesi Suhum bölgesi merkezi yönetim organı oldu. Yardımcıları N.Lakoba, G.Atarbekov, komite üyeleri ise S.Kuhaleyşvili, I.Jvaniya, P.Dzigua, K.Makarov, K. Appba, M. Abuhba idi.
Not: Bu yazı Kafkas-Abhaz Dayanışma Komitesi tarafından yapılan bir çalışmadan derlenmiştir.